مرور طهران قدیم در خانه پدری جلال

«خوانش معماری طهران قدیم» موضوعِ هفتمین شب سنگلج بود که در خانه پدری جلال آل احمد برگزار شد.
به گزارش عصرمیزبان نشست «خوانش معماری طهران قدیم» با حضور و سخنرانی فاطمه خدادادی آق قلعه ـ معمار و مدرس دانشگاه ـ همراه شد. این نشست به دبیری محمدرضا وحدتی برگزار شد.
وحدتی نشست را با اشاره به تشخیص دوره تاریخی خانه‌های تهران از طریق شناخت معماری، سبک آجرها و ... آغاز کرد.
سپس خدادادی با اشاره به تعریف معماری شهری، گفت: راسته بازارها و کوچه پس کوچه‌ها، مساجد و ارگ عناصر اصلی بافت شهرهای قدیم است. تهران قدیم نیز یک قریه بوده و بعدها گسترش یافت و تبدیل به شهر شد. در گذشته مسیرهای دسترسی به حریم‌ها و خانه‌ها مشخص بود و شهرها شریان‌های دسترسی جداگانه داشتند. حتا فضاها در خانه‌ها اسم‌هایی مانند مهمانخانه، اندرونی، هشتی، پستو و.... داشتند. تشخیص دوره‌های تاریخی نیز از همین طریق قابل استناد است. هرچه از عناصر خانه کاسته می‌شود به دوره جدید نزدیک‌تر می‌شویم. ابعاد پنجره ها و جداره دیوارها نیز یکی دیگر از عناصری است که می‌تواند تاریخ خانه را مشخص کند.
او اظهار کرد: هرچه ابعاد پنجره‌ها کوچک‌تر و تیغه دیوارها قطورتر باشد خانه قدیمی‌تر است. البته هرچه به دوره مدرن نزدیک‌تر می‌شویم سبک و مدل معماری‌ها تغییر می‌کند. گاه شاهد تاثیر استاد شاگردی نیز بر معماری هستیم. حریم‌ها و مرزها در خانه ها مهم است هرچه فضاها کوچکتر باشد دوره تاریخی آن نیز کهن تر است. فضاهای اصلی هندسه دارند و حیاط از مهمترین عناصر خانه‌ها هستند. 

این معمار تصریح کرد: خانه‌های قاجار قرینه هستند بخصوص در ورودی ها قرینگی را شاهد هستیم. این قرینگی در خانه پدری جلال‌آل‌احمد نیز مشهود است. وقتی صحبت از معماری ایرانی می‌شود، خانه‌ها نباید تزیینات را به رخ بکشند چرا که هر دوره ویژگی‌های خود را دارد. اما در بیشتر خانه‌ها، سقف‌ها و کنگره‌های بام‌ها با انواع آجرچینی تزیین می‌شد. از دوره زند به قاجار از میزان و حجم تزیینات کاسته می‌شود چراکه با افزایش حجم مهاجران از روستاها به شهرها روبه رو هستیم و نیاز است تا خانه‌ها با سرعت بیشتری ساخته شود از این رو از تزیینات کاسته می‌شود تا سرعت ساخت افزایش یابد. این امر در خانه پدری جلال‌آل‌احمد هم مشهود است و با وجود معماری ایرانی که در  آن شاهد هستیم از تزیینات کاسته شده است.
خدادادی افزود: در خانه‌های تاریخی نمی‌توان تمام عناصر را یکسان یافت چراکه جایگاه صاحب خانه در عناصر هویت بخش معرف خانه تاثیرگذار بود. این درحالی است که در معماری عصر حاضر همه نماها یکسان شده و به قول معروف نمای رومی مد شده؛ در گذشته خانه‌ها فضاهای مختلفی داشتند اما در عصر حاضر اینگونه نیست. البته در دوره پهلوی دوم شاهد تاثیر معماری غرب در ساخت بناها هستیم و بعدها معماران و شهرسازان ورود می‌کنند.  
خدادادی درخصوص معماری معاصر و عناصری که اهمیت‌شان در حال افزایش است نیز گفت: عنصر آب و پوشش گیاهی بیش از سایر عناصر در معماری‌های معاصر مورد استقبال قرار گرفته، عناصری که گویای ویژگی و عنصر جمعی است. البته اکنون شاهد افزوده شدن فضاهایی مانند حیات خلوت‌ها به خانه‌ها هستیم. وقتی پدر جلال آل احمد چنین خانه‌ای دارد نشان دهنده هویت و عقبه اوست که در چنین خانه‌ای زندگی کرده است. 
او در پایان تاکید کرد: هر ایرانی می‌تواند مصداقی برای حفظ هویت معماری ایرانی باشد. از خانه‌های تاریخی استقبال کنیم و نام خانه کلنگی را روی آن نگذاریم. از تاریخ و هویتمان فاصله گرفته‌ایم برای قرار گرفتن در مدار توسعه‌ باید هویتمان را حفظ کنیم.